In aanloop naar de expositie Surinaamse School die eind 2020 in het Stedelijk Museum Amsterdam te zien zal zijn, schrijft publicist en Nola Hatterman-kenner Ellen de Vries, die het initiatief tot deze tentoonstelling nam, de komende maanden regelmatig een blogpost waarin Nola Hatterman centraal staat.
‘An, ik hoop dinsdag 19 april [1984] in Paramaribo aan te komen’, schreef Nola Hatterman in de brief aan haar hartsvriendin Anita Berggraaf vlak voor ze vanuit Brokopondo naar de stad zou afreizen. Ze herinnerde eraan dat ze 30 jaar terug – in werkelijkheid was het 29 jaar – op 17 april 1953 vanaf de KNSM-kade in Amsterdam met het motorschip ‘de Cottica’ richting Suriname vertrok. Ze besloot haar brief met het opmerkelijke verzoek aan alle lieve mensen in Paramaribo haar groeten over te brengen.
Op 8 mei 1984 rinkelde ’s avonds rinkelde talloze overzeese kilometers verderop de telefoon bij Maud de Lang, een andere boezemvriendin, die tot Nola’s grote verdriet naar Curaçao was verhuisd. Een kennis van de familie De Lang, de arts Rob van Kanten, belde met de doodstijding dat het levenloze lichaam van Nola op de poli van Paranam was binnengebracht. Op haar borst rustte het met bloed bevlekte portret van Maud de Lang. Het was Nola’s lievelingsschilderij. Ze had het uitgekozen voor de groepstentoonstelling Identiteit die op 19 mei 1984 in Paramaribo geopend zou worden. Op weg van haar woonplaats Brokopondo-Centrum naar de stad om de laatste voorbereidingen te treffen, was de taxichauffeur de macht over het stuur kwijtgeraakt. De auto sloeg over de kop. Nola, 84 jaar oud, was op slag dood.
Met haar dramatische dood die dienst zou kunnen doen als de perfecte openingsscène van een speelfilm, begon ik mijn biografie over Nola. Om precies te zijn met het gedicht Wan de mi sa dede. Op een dag zal ik sterven… eindigend in de woorden ‘Sranangron sa teki mi/En blaka anoe sa beri mi (…) Surinaamse grond mij zal opnemen/En zwarte handen mij zullen begraven’. Ze schreef dit in Amsterdam, toen ze nog geen voet in Suriname had gezet. Haar profetie wekte mijn nieuwsgierigheid en vormde het startpunt van mijn onderzoek.
Als biograaf put je gulzig uit elke bron om de hoofdpersoon van je boek te leren kennen. Je graait in vuilnisbakken, bladert door krantenartikelen, boeken, foto’s, dagboeken, tentoonstellingslijsten, gluurt in testamenten (Nola liet er maar liefst vijf maken!) en spoort naar in levende zijnde vrienden of – onmisbaar voor een goed verhaal – vijanden. Een locatie vormde voor mij een niet te verwaarlozen, betekenisvolle bron. Ik moest de plaats zien, voelen, horen en ruiken waar mijn hoofdpersoon ronddoolde in een volstrekt ander tijdsgewricht.
Het is 2007. Voor het opdoen van die historische sensatie kruip ik in een taxi en rij in omgekeerde richting van Paramaribo naar Brokopondo de stoffige, karmozijnrode bauxietweg af. Nola is ’s morgens vroeg verongelukt. Volgens de overlijdensakte bij kilometer 56, op de grens van Para en Brokopondo bij Lantiman Kampoe. Het is donker als ik daar aankom: een verlaten vakantieoord waar een Inheemse man eenzaam de wacht houdt. Nee, hij kende Nola niet.
Ik bezoek samen met haar oud-leerling Rinaldo Klas de Katholieke Begraafplaats aan de Schietbaanweg. Aan het hoofdeind van de wit-blauw betegelde tombe rust een merkwaardige kunstwerk. De letters van de spreuk daaronder ‘Een volk spreekt tot de wereld door zijn kunstenaars’ zijn verbleekt. Symbolisch voor haar nalatenschap? Ik kan en wil het niet geloven. Een straat en de kunstacademie waar Rinaldo de scepter zwaait zijn immers naar haar vernoemd.
Bij het open graf sprak Doelmajid Soekinta destijds namens alle oud-leerlingen een afscheidswoord: ‘Dag juf, tot ziens juf’. Zoals vanouds. Een beetje ongemakkelijk, want de relatie met Nola was enigszins vertroebeld. Even verderop luisterde in zijn praalgraf de geest van de in 1983 overleden oud-leerling en kunstenaar Jules Chin A Foeng wellicht mee. Met hem was Nola in een – zou je nu zeggen – postkoloniaal-conflict en een schoolstrijd verwikkeld geraakt. De begraafplaats liet zich lezen als de lijnen van haar hand.
Voor de expo Geen kunst zonder kunnen. 40 repro’s van Nola Hattermans mooiste werken die tot 29 maart 2020 in de Readytex Art Gallery te zien was, selecteerden curatoren Rinaldo Klas en ik zelf ook elf – qua thema en stijl verwante – werken van haar leerlingen.
Voor Rinaldo Klas, Kenneth Flijders, Soeki Irodikromo, Jules Brand-Flu en Doelmajid Soekinta die lijfelijk aanwezig zijn op de openingsdagen van de expo keert de sfeer van toen even terug als ze langs de werken van Nola schuifelen. Nola die zuinig verf uitdeelt, door het lokaal huppelt, aanwijzingen geeft, haar goed- of afkeuring laat blijken. Abstracte kunst vond ze niks, herinnert Soeki zich zonder wrok. Ze vond het ‘nonsens’. Maar zonder Nola zou hij niet achter de schildersezel, maar in de rijstvelden hebben gestaan. De schoolstrijd tussen de abstracten en de realisten behoort tot het verleden. Ideologische strijdbijlen zijn begraven. ‘Dit is de avond van Nola’, slikt Glenn Fung Loy – een bewonderaar van Chin A Foeng en voormalig directeur van de kunstacademie AHKCO – mogelijke kritiek op Nola’s werkwijze in.
Voordat ik ’s avonds 8 maart 2020 het vliegtuig terug naar Nederland neem, bezoek ik traditiegetrouw haar graf. Ditmaal leg ik samen met kunstenaar en oud-leerling Jules Brand-Flu palulu’s neer: haar lievelingsbloemen. Sentimenteel? Zeker. Sorry. Soms kruipt ze me te veel onder de huid.
TEKST Ellen de Vries
BEELD ©Copyright op het werk van Nola Hatterman berust bij de erven Hatterman.
Statement Ellen de Vries: “Na mijn biografie Nola. Portret van een eigenzinnig kunstenares (2008) heb ik Nola Hatterman (1899-1984) nooit meer helemaal uit mijn brein kunnen bannen. Is zo’n zoektocht ooit af? Nee. Verandert zo’n journey de kijk op je hoofdpersoon? Ja. Het veranderde – reizend vanuit een ver verleden terug naar het heden – zelfs de blik op mijn eigen leefwereld. En zo hoort het ook: een portret dat terugpraat.”
+++
Nola Hattermans kunst zou vanaf april 2020 te zien zijn in Museum Fort Nieuw Amsterdam in Suriname. Vanwege de COVID-19-crisis is dit voor onbepaalde tijd uitgesteld.
Eind 2020 maakt haar werk deel uit van de expo Surinaamse School in het Stedelijk Museum Amsterdam. De curatoren van Surinaamse School zijn: Jessica de Abreu, Claire van Els, Mitchell Esajas, Carlien Lammers, Bart Krieger en Ellen de Vries, adviseur is Chandra van Binnendijk. Dit project is op initiatief van Ellen de Vries tot stand gekomen en mede gebaseerd op haar onderzoek naar Nola Hatterman.
Srananart's Blog 
Mooi, liefdevolle en met een onbevangen observatie geschreven blog. Jammer dat ik de tentoonstelling niet heb gezien. Hartelijke groet, Kenneth (b’ker)
LikeLiked by 1 person
Dank je Kenneth voor je comment. Ik geef het door aan Ellen de Vries. En je opmerking brengt me op het idee om te proberen een fotoalbum te maken van de expo bij Readytex Art Gallery. Waran odi, Marieke
LikeLike